The Future is Female

Waarom we meer dan ooit circulaire tijd nodig hebben

Vandaag staat Flessenpost in het teken van internationale vrouwendag en de relatie tussen sekse en tijd. Met daarbij ook veel aandacht voor de man. Vrouwenrechten zijn namelijk ook mannenwerk. Het is een lange nieuwsbrief geworden die hopelijk goed te volgen is. Onderaan deze nieuwsbrief enkele inzichten uit de afgelopen drie weken tijdonderzoek. En reacties van jullie als lezer, mocht je meningen of ideeën willen delen. Dat wordt altijd gewaardeerd!

Van mannelijke dominantie naar een gezond evenwicht

Terwijl de Doomsday clock op anderhalve minuut voor twaalf staat, mede dankzij mannelijke regeringsleiders met kleine piemels en grote kernraketten, vraag ik me af wat er nodig is om te leven in een wereld waar iedereen genoeg heeft. Een eerste stap lijkt me meer vrouwelijke vertegenwoordiging in alle lagen van besluitvorming. Maar de oorzaak van vrouwenhaat lijkt volgens mij geworteld in een gebrek aan circulaire tijd. Die tijdsoort hangt namelijk samen met archetype vrouwelijke kwaliteiten als empathie, aandachtig luisteren, praten over gevoelens, huilen, kwetsbaarheid tonen en ruimte maken voor anderen. Het patriarchaat onderdrukt deze kwaliteiten, naar mijn idee omdat lineaire tijd onze wereld domineert. Mannelijke waarden als competitie, dadendrang en uiterlijk vertoon staan daarmee bovenaan een piramide, die we samen kunnen omvormen naar een cirkel. Hoe? Dat lees je zometeen.

Wat heeft het patriarchaat met tijd te maken?

In mijn vorige nieuwsbrief beschreef ik hoe het woord tijd (Proto-Indo-Europees dei) afkomstig is uit de cultuur van de landbouw. Het betekent letterlijk (op)delen. Tijd werd gebruikt om de juiste zaai- en oogsttijd in te schatten, om graanvoorraden op pijl te houden en om land te verdelen tussen erfgenamen (zaken waar in nomadische culturen geen behoefte aan was). Zo ontstond in Soemerië/Babylonië de meetkunde en geometrie. Dat een etmaal 24 uur telt, het uur 60 minuten telt en de minuut 60 seconden hebben we te danken aan het sexagesimale stelsel, dat rekent in zestigtallen. 360 is door meer getallen deelbaar dan 100. Minuut betekent dan ook eerste deling door 60 en seconde tweede deling door zestig. Vroeger hadden we ook de terts, de derde deling door 60, maar die is tussen 1882 en 1901 vervangen door de milliseconde. Met de 360 gradenboog werden tevens de oppervlaktes van ongelijke stukken land gemeten en vergeleken. Ruimte en tijd waren dus altijd al gekoppeld.

De komst van de landbouw gaat hand in hand met de opkomst van het patriarchaat en de lineaire tijdbeleving. Landbouwers waren sterk afhankelijk van de oogst. Mislukte die vanwege slecht weer, een gewasziekte of plaag, dan kozen sommige landbouwers voor lijfsbehoud en plunderden de voorraden van nabijgelegen stammen. Daarbij gold dat wie het snelste was (mannelijke ruiters) het meeste succes had. Omdat wapens en vuurbeheersing hierbij een voordeel waren, werden bij zulke rooftochten soms de ijzersmid maar ook de vrouwen ontvoerd om de kansen op vergelding te verkleinen. Zo ontstonden de eerste wapenwedlopen, ommuurde nederzettingen en oorlogen. Ter verdediging van de voorraad graan-, geld- en vrouwen. Deze maatschappijvorm toomde de handelingsvrijheid en autonomie van vrouwen flink in.

Drie categorieën tijd

Voor de mens overging op landbouw en de natuur naar ‘zijn’ hand zette, leefde de mens volgens circulaire tijdvormen. Feministische archeologen gaan ervan uit dat binnen nomadische stammen de positie van vrouwen en mannen gelijker was. De hele stam rustte uit als de vrouwen menstrueerden. Er hoefde veel minder werk te worden verzet op een dag. En er was veel meer tijd voor spel en verkenning van het landschap, waarin letterlijk herinneringen van voorouders liggen opgeslagen. De Turnaround van de Aborigines, soms ongelukkig vertaald als Dreamtime, put bijvoorbeeld verhalen uit bepaalde waterbronnen, bomen en rotsen. Deze praten als een levend geheugen terug.

Hoewel het eerste tijdmeetinstrument (het Lebombo Bot telt 28 inkepingen, vermoedelijk om een volle maan te tellen) op 44.000 jaar oud wordt geschat, doen echte (water)klokken en zonnewijzers zich pas enkele duizenden jaren geleden voor, in combinatie met de landbouw. Zo ontstond een nieuwe rekenkundige categorie tijd, die ik Quanti-tijd noem.

Linaire quanti-tijd deelt alles op in cijfers en is gestoeld op schaarste. Circulaire quali-tijd verbindt alles tot één geheel en is gestoeld op overvloed. Geen van beide categorieën tijd is superieur aan de ander. De kunst is om een symbiose tussen beide soorten te bereiken. Dat kan via het Nu of Nooit, de derde categorie tijd (androgyn van aard) waar ik in een latere nieuwsbrief meer over schrijf.

Lineaire tijd wordt gesymboliseerd door de fallus die zich wil laten gelden. De vinger van begeerte die hongert naar meer status en macht. De Man (archetype) voelt dat hij fysiek geen leven kan scheppen. Daarom zet hij de materiële ruimte naar zijn hand om toch enige vorm van bestaansrecht te hebben. “Ik heb een goede baan / grote auto / groot huis, dus ik mag er zijn.” Mannen kennen minder doodsangst en zijn eerder geneigd om grenzen op te zoeken en daaroverheen te gaan. Waaghalsgedrag en kracht geeft de Man een competetief voordeel en oogst bewondering bij groepsgenoten.

Circulaire tijd wordt gesymboliseerd door de vulva dat nieuw leven voortbrengt. De V van de Venusheuvel. De ontspruitende kiem die door de donkerte altijd een weg vindt. De Vrouw (archetype) heeft een sterke intuïtie en weet dat ze via de baarmoeder leven kan scheppen. De familielijn loopt via haar. Daarom zal ze minder snel risico’s nemen die haar voortbestaan op het spel zetten. Ze zal er alles aan doen om een veilige omgeving voor het kind te scheppen. De Vrouw kent door de bevalling letterlijk de prijs van het leven. Beschermend en zorgend gedrag oogst lof van groepsgenoten.

Waarom lineaire tijd en het patriarchaat zulke hardnekkige fenomenen zijn

In de eerste plaats zit lineair denken geprogrammeerd in onze hersenen. Mensen hebben twee ogen en oriënteren zich daarmee op de horizon (die in feite een curve is, maar wordt waargenomen als rechte lijn). Zo navigeren we door de wereld via links/rechts, boven/onder, voor/achter (Aborigines volgen 'the winding path’ dus of er altijd al recht toe recht aan genavigeerd werd kan betwijfeld worden). Dankzij Galileo Galilei weten we dat de aarde rond is, om zijn as draait en een elips om de zon maakt. De kwantumfysica leert ons dat atomen op twee punten tegelijk kunnen zijn (en heel ver links hetzelfde is als heel ver rechts). Toch vindt ons brein zulke ruimtelijke inzichten maar moeilijk te bevatten. Observeer maar eens de Slinger van Foucault in Parijs die in een rechte lijn heen en weer zwaait. Het is het Pantheon dat ronddraait en de illusie van beweging wekt, waardoor de pendule telkens een andere tijd aangeeft.

Ten tweede is onze moderne samenleving verslaafd (en afhankelijk) van snelle lineaire technologie. Denk aan glasvezelkabel, 5G masten en de computerchips in onze smartphones en computers die rekenen in enen en nullen. Bedrijven behalen nog altijd voordeel door de concurrent te snel af te zijn. Niet lange termijn doelen worden beloond maar korte termijn winsten. Bezit geldt nog altijd als statusverhogend en alle wetten en instituties zijn erop gericht deze kunstmatige orde te beschermen. Hoewel circulair en deelgebruik van materialen in opkomst zijn (denk aan statiegeld en upcycling) is de industriële mens nog niet gewend om de kringloop te sluiten, zijn eigen troep op te ruimen en voorzieningen te delen.

In de derde plaats heeft de moderniteit ons opgescheept met het vertekend mensbeeld van de Homo Economicus. Er werd door mannen een kunstmatig onderscheid aangebracht tussen man/vrouw, denken/doen, lichaam/geest, ratio/emotie, natuur/cultuur, sociale/natuurwetenschappen. Mannen maakten nog meer dan ooit de politieke, geestelijke én commerciële dienst uit. Er werden seksistische wetten en dekreten geschreven die tot op de dag van vandaag doorwerken in de maatschappij. Scheve standaarden die voorschrijven dat vrouwen veel én weinig moeten werken, sexy en kuis moeten zijn, in plaats van simpelweg zichzelf. Vrouwen mogen pas sinds 1919 actief naar de stembus. Het concept van handelingsonbekwaamheid werd pas in 1956 opgeheven. Nog altijd mogen vrouwen niet over hun eigen lichaam beschikken (denk aan abortus maar ook draagmoederschap die niet grondwettelijk verankerd zijn). En vrouwen worden nog steeds gereduceerd tot de schadelijke stereotypen heks, slet, maagd of moeder.

Hoe bereiken we ondanks deze bezwaren toch die nieuwe wereld?

Door het nuttige en het aangename te combineren. Vrede begint in onszelf. En wie een vredige glimlach uitstraalt maakt anderen nieuwsgierig hoe die vrede wordt bereikt. Goed voorbeeld doet goed volgen. De kunst is niet om de piramide te kantelen. Dat kost vreselijk veel energie. Het is veel makkelijker om mensen te laten proeven van de voordelen van onthaasting door ze uit te nodigen in de cirkel. Circulaire tijd levert direct kwaliteit van leven en een tevreden gevoel op. Je komt namelijk dichterbij je bestemming. En dat is meestal niet om een productief radertje in een machine te zijn. Wat niet wil zeggen dat je niet vreselijk hard kan werken en genieten door je hart en je passie te volgen. Cijfers kunnen daar zeker bij helpen. Maar getallen zijn niet zaligmakend en herstellen zeker de balans niet tussen lineair en circulair. Daarom de oproep: Brusters aller landen verenigt u in de hangmatsamenleving. Doe een tandje trager. Zodat wij de mens in elkaar weer herkennen en niet aan de essentie van het leven voorbij razen.

Nog een paar feiten over vrouwen en tijd op een rijtje

Het jaar is 02024 en we zien nog altijd substantieel minder vrouwen in de politiek en op televisie (beiden ongeveer twee derde man om één derde vrouw). De last voor huishoudelijke taken ligt nog altijd merendeels bij vrouwen en de loonkloof bedroeg in 02022 16,4%. Als we kijken naar het aantal vrouwen in films, voldeed in de Verenigde Staten in 2022 slechts 72% aan de volledige Bechdeltest. Dat wil zeggen, een film bevat 2 vrouwen, die met elkaar praten, over iets anders dan een man. Dat wil nog niet zeggen dat de hoofdpersoon vrouw is, wat in 2023 met 30% het laagste in tien jaar vormde. Dan hebben we het alleen nog over de situatie in het Westen, waar het doorgaans betere is gesteld met vrouwenrechten en vertegenwoordiging, hoewel er uitzonderingen zijn.

Hoewel vrouwen langer leven, mede omdat ze minder testosteron aanmaken, lopen ze eerder kans om te overlijden door een verkeerde diagnose of verkeerd ontwerp van medicijnen en veiligheidsnormen. Vrouwen worden ook ongekend veel vaker slachtoffer van seksueel geweld, verkrachting en moord door hun (ex)partner. Tot slot staan vrouwenrechten door de opkomst van autocratische regimes internationaal onder druk. Er is dus veel werk aan de winkel (ook voor mannen!). Doe dat bijvoorbeeld door één van de volgende drie zaken te bekijken.

1. Two Minutes to Midnight

Deze korte video van Yael Bartana toont hoe een gezelschap vrouwen een derde wereldoorlog weet te voorkomen. Gefilmd in het decor van Stanley Kubrick’s Dr. Strangelove, oorspronkelijk uitgevoerd als toneelstuk, neemt het je mee in de dreiging met het inzetten van kernwapens, zoals een Donald Trump of Vladimir Poetin zouden kunnen doen. Een spiegel en uitnodiging voor alle mannen in board- en warrooms om eens wat meer vrouwen uit te nodigen. Eye-opening, omdat de media ons bijna nooit beelden van 100% vrouwelijke besluitvorming serveert.

2. The Meeting

In deze documentaire confronteert filmmakerAilbhe Griffith haar verkrachter met zijn eigen daad. Confronterend en helend voor beide partijen. Het is ongelooflijk hoe kijkers deelgenoot worden gemaakt van een echt trauma, en ziet hoe dit wijdverbreide onderwerp bespreekbaar gemaakt kan worden via bemiddeling.

3. Dicht de orgasmekloof via OMGYes

Wat is er leuker dan sekseongelijkheid bestrijden in bed? Via deze nietsverhullende tutorials voor mannen en vrouwen leer je elkaar te plezieren. Knuffelen, streling en aanraking verlagen ons stresshormoon en geven ons een langer leven. Er zijn drie betaalde paketten (de essentials, innerlijk genot en seksspeeltjes) maar op de website kun je ook het één en ander lezen. De sleutel: communicatie maakt alles leuker!

Struikelgoud met betrekking tot Pluk de Tijd

De afgelopen drie weken brachten weer onverwachte pareltjes met zich mee.

André Godkewitsch wees me op het nummer Time van Jazz Bigband Graz. Een geweldig ritmische ervaring op basis van een gedicht van Bullion Grey. Wat een hemelse klanken en zoektocht naar de essentie van de tijd. “Too long for those who grieve. Too short for those who rejoice. But for those who love, time is not.” Dompel je onder in dit nummer en vergeet de tijd. Hieronder via Youtube. Hier via Spotify.

Violist Tseroeja Renana tipte me het boekje Tijd & Muziek (1946) van dirigent Casper Höweler. Er staan erg fraaie observaties in over het verband tussen tempo, temperament en muziekstromingen als de barok en de romantiek.

Annemieke Woolthuis en Auke Teunissen beleefden een workshop tijd ontwerp in Amsterdam. Ik ben iedere keer weer dankbaar als ik zie hoe de tijd mensen beweegt en andersom. Door middel van theorie en oefeningen werd tijd vanuit verschillende dimensies belicht en ervaren en kwamen we tot een aantal suggesties om tijdrovende problemen op te lossen. Ik hoop dat deze lieve mensen heel gelukkig worden. Na een prachtige zonnige middag gingen ze in ieder geval tijdwijzer en content naar huis.

Thalia Verkade, auteur van het Recht van de Snelste, tipte me in juni 02022 om met Ger JM Nijman in gesprek te gaan over tijd. Ik verwachtte een gesprek over vervoerskunde, het vakgebied waar Ger 31 jaar les in heeft gegeven aan de HvA. Het werd een drie uur durende uitwisseling over kunst, religie en transitie tussen twee tijd filosofen. Ger werkt al sinds 2012 aan een publicatie genaamd Haast te Laat. Met daarin aandacht voor stress en burn-out, waarom tijdwinst door toedoen van technologie zelden opgaat aan meer vreugdevolle dingen in het leven, en het belang van doelmatig communiceren en handelen. Ger nodigde me ook uit om vooruit te kijken naar mijn eigen boekpublicatie. Wat als Pluk de Tijd een succes wordt? Ben ik dan voorbereid op wat komt? Lukt het me om niet te hard aan de boom te schudden zodat ik me niet bezeer aan vallende appels.

Ik leerde nog veel meer. Dat is voer voor een volgende nieuwsbrief.

Tot in de pruimentijd (waarschijnlijk daarvoor)!

Daniël